Kinematografia armeńska
Kinematografia armeńska – ogół produkcji i dystrybucji filmowej na terytorium Armenii.
Pierwsze zdjęcia filmowe na terytorium Armenii wykonano w 1907 roku (był to pogrzeb katolikosa Mkrticza Chrimiana)[1]. W czasie I wojny światowej nagrywano głównie walki na Kaukazie oraz ucieczkę ludności ormiańskiej po ludobójstwie[2]. W 1923 roku utworzono organizację Goskino, a wraz z nim laboratorium filmowe. Na jego bazie w 1928 roku powstało studio filmowe Armenkino, które w 1938 roku przemianowano na Erywańskie studio kinowe (Ереванская киностудия), a w 1957 roku na Armenfilm[1].
Pierwszym filmem powstałym na terenie Armenii był dokument Chorhrdajin Hajastan z 1924 roku, natomiast pierwszym filmem fabularnym był Namus w reżyserii Amo-Beka Nazarowa (1925)[3]. Wyróżniał się on nowatorskim montażem i wysokim poziomem gry aktorskiej. W kolejnych latach do najważniejszych filmów zaliczały się m.in. Zare (1927), Chas-Pusz (1928) Nazarowa, Kikos Patwakana Barchudariana (1931) i Gikor Amasiego Martirosjana[4]. Nazarow nakręcił również pierwszy film dźwiękowy – Pepo (1935)[1]. W 1938 roku powstał natomiast pierwszy ormiański film animowany w reżyserii Lwa Atamanowa[1]. Lata 1933–1939 były trudnym okresem dla kinematografii armeńskiej ze względu na prześladowania twórców inspirowane przez Berię. Większość filmów z tego okresu to produkcje o tematyce rewolucyjnej[5]. Wśród nich warto wyróżnić Zangezur Nazarowa (1938)[4]. W 1940 roku powstała komedia Ludzie z naszego kołchozu Artaszeca Aj-Artiana, która nie przedstawiała, zdaniem Jerzego Toeplitza, walorów artystycznych, a także film Niewzruszona przyjaźń Barchaduriana, dotyczący współpracy armeńskiego i azerbejdżańskiego kołchozu[5]. Najdonioślejszym filmem lat 40. był epos historyczny Dawid-bek Amo-Beka Nazarowa (1944)[6].
Kryzys armeńskiej kinematografii trwał do połowy lat 50.[1] Wówczas swoje filmy zaczął tworzyć Erazm Karamian, kontynuator tradycji Nazarowa, który wyreżyserował m.in. Urwakannere heranum en lerneric (1955), Ampropi arahetow (1956), Kamo znany osobiście (1958), Kamo – niebezpieczna misja (1965)[1], a także tacy reżyserzy, jak Lewon Isahakian, Grigor Melik-Awakian[6] czy Wagarsz Wagarszian[4]. Powstały wówczas również takie filmy, jak Tajemnica górskiego jeziora (1954) czy Woske clik (1955), które poruszały tematy codzienne[7].
W latach 60. tematyka dzieł zróżnicowała się, zaczęto akcentować odmienność kultury ormiańskiej, powstawały również pierwsze dramaty psychologiczne, tworzone m.in. przez Frunze Dowlatiana i Henrika Maliana[2]. W tym czasie popularność na terenie ZSRR zdobywali też ormiańscy aktorzy, np. Frunzik Mykyrtczian czy Armen Dżigarchanian[2]. Za najważniejsze dzieła armeńskiej kinematografii w tym okresie uważane są takie filmy, jak Dzień dobry, to ja! Dowlatiana (1966), który został zaprezentowany w konkursie głównym na 19. MFF w Cannes, Trójkąt Henrika Maliana (1967) oraz Barwy granatu Siergieja Paradżanowa (1968)[1], będący syntezą kultury ormiańskiej[2]. Znalazł się on również na liście 10 najlepszych filmów roku 1982[a] wg miesięcznika "Cahiers du cinéma"[8] i zdobył uznanie m.in. Andrieja Tarkowskiego[9]. Ponownie popularnością cieszyły się również filmy dokumentalne. Wśród ich reżyserów warto wymienić Rubena Geworkianca, Arę Wahuniego i Artawazda Pelesziana, twórcę m.in. Menq (1969) i Pór roku (1975)[1]. W latach 70. i 80. można wyróżnić takich twórców, jak Arnold Agababow[2] (Tam za siedmioma górami, 1980)[6], Karen Geworkian, Albert Mykyrtczian[2] (Dobra połowa życia, 1979)[6], Edmond Keosajan, Lewon Grigorian i Nerses Howhannisjan[1]. Swoje filmy wciąż tworzyli także Malian, np. My i nasze góry (1970), Arjak (1972) i Nahapet (1977) oraz Frunze Dowlatian, np. Kronika erewańskich dni (1974) i Żyjcie długo (1980)[6]. Na przełomie lat 80. i 90. tworzyli Suren Babajan („Trzynasty apostoł”, 1987), Harutiun Chaczatrian, Wigen Czaldranian i Mikajel Dowlatian[1].
Ormianie tworzyli również filmy poza granicami Armenii. W Iranie, pierwszym filmem fabularnym był nakręcony przez Ormianina Owanesa Ohaniana Abi o Rabi (1931)[10]. Reżyserowie ormiańskiego pochodzenia działali także w Rosji (Karen Szachnazarow), Francji (Henri Verneuil) i USA (Rouben Mamoulian)[3].
W 2010 roku w Erywaniu otwarto aleję gwiazd armeńskiego filmu[11]. W 2019 roku Zgromadzenie Narodowe ustanowiło 16 kwietnia dniem kina ormiańskiego. W 2020 roku jego obchody nie odbyły się z powodu pandemii COVID-19, jednakże rok później po raz pierwszy zostały one zorganizowane[12].
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Film miał premierę we Francji w 1982 roku
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g h i j Армения – Кино. Wielka Encyklopedia Rosyjska. [dostęp 2021-09-19]. (ros.).
- ↑ a b c d e f Armenia. Film, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-09-16].
- ↑ a b Armenian Cinema. Parajanov-Vartanov Institute. [dostęp 2021-09-16]. (ang.).
- ↑ a b c С. И. Юткевич (red.): Кино. Энциклопедический словарь. Moskwa: Советская энциклопедия, 1987, s. 28. (ros.).
- ↑ a b Jerzy Toeplitz: Historia sztuki filmowej. T. 4: 1934-1939. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1969, s. 42.
- ↑ a b c d e Tadeusz Lubelski (red.): Encyklopedia kina. Kraków: Biały Kruk, 2003, s. 46. ISBN 83-88918-33-8.
- ↑ Կինո. Encyklopedia Ormiańska. [dostęp 2021-09-19]. (orm.).
- ↑ Cahiers du Cinema. Caltech Alumni Association. [dostęp 2021-09-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-03-27)]. (ang.).
- ↑ Василий Катанян: Параджанов: цена вечного праздника. Moskwa: Четыре искусства, 1994, s. 36. ISBN 5-7235-1218-8. (ros.).
- ↑ Jamsheed Akrami: CINEMA ii. Feature Films. Encyclopædia Iranica, 1991-12-15. [dostęp 2021-09-19]. (ang.).
- ↑ В Ереване откроется Аллея звезд деятелей армянского кино. PanArmenian, 2010-06-29. [dostęp 2021-09-23]. (ros.).
- ↑ Gajane Danielian: Հայ կինոյի օրը Հայաստանի բոլոր կինոթատրոններում ցուցադրվելու են միայն հայկական հին ու նոր ֆիլմեր. Radio Wolna Europa, 2021-04-16. [dostęp 2021-09-17]. (orm.).